• 3 największe hurtownie kontrolują 80-88% rynku
• Mamy do czynienia z naruszeniem niezależności farmaceutów oraz nierównowagą pozycji przetargową na rynku dystrybucji leków
• Tworzenie się powiązań wertykalnych pomiędzy hurtowniami, a uzależnionymi od nich aptekami nie jest rozwiązaniem optymalnym

Forum Prawo dla Rozwoju #Law4Growth think-tank sieciowy, rekomendujący zmiany prawne w obszarze zarządzania gospodarką i państwem, przygotował raport poświęcony detalicznemu i hurtowemu obrotu lekami pt. "Kto ukradł Polakom apteki?"

"Dostępność fizyczna, geograficzna oraz kosztowa aptek stanowi o poczuciu bezpieczeństwa pacjentów. Sukcesywnie rosną również w Polsce uprawnienia farmaceutów, którzy mogą odciążyć przepracowanych lekarzy w części procesów terapeutycznych i administracyjnych. Aby jednak tak się stało, rynek apteczny potrzebuje stabilizacji i rozwoju - polityki państwa wspierającej zabezpieczenie interesów pacjentów poprzez pozytywne impulsy  dla funkcjonowania branży" - informują autorzy publikacji:

Rynek skoncentrowanej dystrybucji hurtowej
Przy bardzo rozproszonym rynku aptecznym (do 3 największych sieci należy tylko 8% aptek), wykształcił się w Polsce wysoce skoncentrowany kapitałowo rynek hurtowej dystrybucji leków (3 największe hurtownie kontrolują 80-88% rynku). Od 2016 r., gdy koncentracja hurtowej dystrybucji wynosiła 70%,  jej poziom wzrósł o kilkanaście punktów procentowych. Tak wielka strukturalna dysproporcja segmentów rynku dystrybucji leków wpływa na zachwianie relacji pomiędzy podmiotami rynku hurtowego i detalicznego, znacząco uprzywilejowując duże, pełnozakresowe hurtownie leków wobec słabo zintegrowanego rynku aptecznego.

Interesom pacjentów nie służy ustawowe zamknięcie rynku ani administracyjne ograniczanie konkurencji. Pokusa uzyskania renty korupcyjnej przez część podmiotów działających na rynku, prowadzi do wykluczania z niego podmiotów nieuprzywilejowanych. Polityka państwa prowadzi do selektywnej dyskryminacji jednej z kategorii podmiotów na rynku aptecznym, prowadząc do zwiększenia przewagi kontraktowej największych hurtowni.

Nieprzejrzystość obrotu lekami od lat prowadzi do potężnych uszczupleń podatkowych, nielegalnego wywozu leków i ograniczeń w ich dostępności dla polskich pacjentów. Dalsze szykany wobec części podmiotów działających na rynku, jeśli doprowadzą do skutecznego ich wypchnięcia z prowadzonej działalności (co w ostatnich trzech latach udało się wobec 9,23% podmiotów, czyli 1253 aptek), zmuszą Polaków do jeżdżenia po zakup leków do Niemiec.

W segmentach nieregulowanej sprzedaży hurtowej produktów farmaceutycznych, marża hurtowa dochodzi do 15%, wobec 1-2% w lecznictwie zamkniętym, gdzie istnieje silna konkurencja ze strony dystrybucji bezpośredniej producentów oraz hurtowni o ograniczonej ofercie. Wysoki próg wejścia, a także bardzo silny efekt skali doprowadziły do konsolidacji sektora hurtowego, niwelując presję konkurencyjną wobec największych podmiotów w branży. Próby ochrony swoich interesów przez aptekarzy w postaci różnych form niezależnej od hurtowni konsolidacji (m.in. franczyzowej i kapitałowej) są zagrożeniem dla wysokich zysków hurtowników wykorzystujących inne formy zrzeszania aptek (programy partnerskie i lojalnościowe).

Powiązania wertykalne hurtownia-apteka
Pozycja największych hurtowni farmaceutycznych, a w szczególności polityka skłaniania farmaceutów do sprzedaży pacjentom produktów o najwyższej marży hurtowej, stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa lekowego Polaków, gdyż prowadzi do sprzedaży innych niż optymalne dla przywrócenia zdrowia leków, zwiększania skali zjawiska  polipragmazji oraz wzrostu spożycia suplementów diety. Strategia budowania sieci partnerskich, opierających się na zachętach finansowych dla farmaceutów do sprzedaży produktów przynoszących najwyższą marżę dla hurtowni owocuje dynamicznym wzrostem wyników finansowych największych podmiotów rynku hurtowego.

W przypadku prowadzącej najbardziej dynamiczną sprzedaż produktów własnych spółki w aptekach partnerskich spółki Neuca wzrosła pomiędzy trzema pierwszymi kwartałami 2019 i 2020 r. o 10%, a o 8% rok do roku między 2018 a 2019 rokiem.

Naruszenia niezależności farmaceutów oraz nierównowaga pozycji przetargowej na rynku dystrybucji leków powinny skłonić polityków do wyrównania pozycji pomiędzy aptekami a hurtowniami. Istotnego wzmocnienia wymaga pozycja podmiotów detalicznych oraz uporządkowania i eliminacji rynkowych nadużyć po stronie dystrybutorów hurtowych. Tworzenie się powiązań wertykalnych pomiędzy hurtowniami, a uzależnionymi od nich aptekami nie jest rozwiązaniem optymalnym i rodzi obawę o przyszły kształt rynku.

Rekomendacje - odejście od AdA
Zaburzenie pozycji kontraktowej na rynku dystrybucji farmaceutycznej może prowadzić do narastania negatywnych reperkusji na linii producent - hurtownia - apteka - pacjent. Przywrócenie równowagi w relacjach między  dystrybutorami detalicznymi i hurtowymi może nastąpić poprzez redukcję restrykcyjności regulacji osłabiających pozycję negocjacyjną aptek, w szczególności w zakresie konsolidacji kapitałowej, a więc:

- podniesienie 1-procentowego limitu koncentracji w skali województwa bądź przyjęcie jako obszaru analizy rynku lokalnego;
- przywrócenie możliwości ubiegania się o zezwolenie na prowadzenie apteki przedsiębiorcom nie posiadającym uprawnień do wykonywania zawodu farmaceuty;
- ustawowe wyłączenie samorządu farmaceutów z procesu wydawania zezwolenia na prowadzenie apteki i hurtowni farmaceutycznej oraz likwidację obowiązku każdorazowego uzyskiwania rękojmi należytego wykonywania funkcji kierownika apteki,co doprowadzi w konsekwencji do ograniczenia zakresu zjawiska nienaturalnego rozwoju sieci partnerskich, programów lojalnościowych i patronackich prowadzonych przez hurtownie farmaceutyczne oraz zmniejszy skalę zróżnicowania cenników dla poszczególnych aptek.